Gesprek in het museum

In het museum met een tentoonstelling over na-oorlogs communisme horen we bij de kassa vragen: komen jullie uit Polen? De vraag wordt gesteld aan twee jongens, die terugzeggen: 'Nee, we zijn van hier; wilt u onze paspoorten zien?'

Van deze jongens horen we het grote verhaal, dat veel kleine observaties op hun plaats doet vallen. We spreken hen aan. Ze komen uit het westen van Wit-Rusland. Anton zegt: we spraken bij de kassa gewoon Wit-Russisch. Maar dat spreekt bijna niemand meer. Als je op straat Wit-Russisch spreekt, kan je zomaar worden opgepakt. Met natuurlijk een andere formele reden, bijvoorbeeld omdat je een verkeersregel overtreedt. Sinds Loekasjenko aan de macht is, zijn allerlei verworvenheden van de zelfstandigheid teruggedraaid. Russisch is de voertaal, de vlag, het volkslied en andere symbolen zijn nu weer dezelfde als in de Sovjettijd. Wie Wit-Russisch spreekt, wordt automatisch als dissident beschouwd. En die is rechteloos.
Anton werd 4 jaar geleden opgepakt toen hij demonstreerde tegen de herverkiezing van Loekasjenko. Hij was toen 15. Omdat hij nog zo jong was, mochten zijn ouders hem komen ophalen. Zijn vriend Pawel werd al gearresteerd toen hij 12 was, wegens het plakken van stickers met opstandige tekst. Als je gearresteerd bent geweest, mag je niet gaan studeren. En als je niet studeert, moet je het leger in. (Het leger is voor de dommen, zei Aleksej in Mogilev.) Daarom studeert Pawel nu in Polen. (Polen geeft pasjes uit aan mensen met Poolse voorouders. Dat zijn er veel, er is veel met de grenzen geschoven in de vorige eeuw. De Wit-Russische taal lijkt op Russisch, maar ook op het Pools. Dat valt zelfs ons op.)

Oppositie wordt hier niet toegestaan. Er zijn op dit moment 11 politieke gevangenen die al lang vastzitten. Maar er zijn er heel veel tijdelijk opgepakt of hebben hun straf uitgezeten.
Anton en Pawel vertellen dit alles op luide toon, in het Engels. Ze gaan er vanuit dat de dames van het museum toch niet begrijpen wat ze zeggen. Ik heb mijn twijfels, immers als opgewonden de namen Poetin en Loekasjenko klinken tussen het Engels, zou ik wel een vermoeden krijgen van waar het gesprek over gaat. Maar ze zijn niet te stoppen, en wij willen graag horen wat ze te zeggen hebben. Ze zijn in Minsk op bezoek geweest bij een organisatie die strijdt voor het afschaffen van de doodstraf. Er is een petitie, of we die willen tekenen.
We krijgen een armbandje, met daarop 'Zeg NEE tegen de doodstraf' en de naam van de website waarop de petitie staat: www.petition.spring96.org (rechts boven in het scherm kun je de taal kiezen, hij is ook in het Engels).
We nemen afscheid van de jongens, en zetten de foto's op Facebook. In 2015 zijn er weer verkiezingen. Ik maan ze tot voorzichtigheid, het voelt niet zo lekker. Zo jong en gedreven. Ze gaan het ver brengen. Of ze worden vermalen door het machtige overheidsapparaat.

Het museum overigens, bevalt ons helemaal niet. Het is een tentoonstelling met nostalgische plaatjes uit de sovjettijd. Vol met geforceerd optimisme en persoonsverheerlijking. Geen spoor van zelfreflectie, van kritiek op de grove onderdrukking die er achter zat. Dat zijn we een beetje zat, nu.

En toch, aan de andere kant: Belarus maakt op ons een positieve indruk. Veel dingen zijn goed geregeld. De verpaupering van het platteland na de val van het communisme, die ons eerder in Rusland zo opviel, zien we hier niet. Integendeel: in de dorpen staan reeksen nette nieuwe woningen. Ook lijkt het hier veilig: we zien jonge vrouwen 's avonds in het donker alleen op straat op afgelegen plekken. Fietsen staan meestal niet op slot. Als Loekasjenko het zo goed doet, waarom heeft hij het dan nodig om de oppositie op te sluiten?