Pelgrims, pioniers en gevangenen

Het is behoorlijk koud als we om 3 uur in de ochtend in Kem aankomen. Dat hebben we lang niet meegemaakt. Verrassing: de fietsen en de tassen staan klaar op het station. De flats in het centrum staan er nog even haveloos bij als tien jaar geleden. Het wegdek is hopeloos, maar buiten de stad wordt het beter. Het is 10 km. naar Rabotseostrovsk. Hier vertrekt de boot naar de Solovetski-eilanden. We wachten tot 8 uur, en zien intussen een schitterende zonsopgang. De passagiers zijn bijna allemaal Russische pelgrims, die het imposante klooster gaan bezoeken. In de Stalintijd werd het complex gebruikt als gevangenis. Het was een voorloper van de latere Gulag-archipel. Vooral intellectuelen uit Sint-Petersburg werden hier in de jaren '20 naartoe gestuurd. Nu is het weer in gebruik als klooster en lopen er weer mannen in zwarte jurken rond.

Op de boot maken we kennis met twee Zweedse toeristen: Brita en Jakob uit Stockholm. Als ze horen over onze reis, nodigen ze ons uit om op de terugweg bij hen langs te komen.
Op de kade staan mensen met bordjes die kamers aanbieden. Veel eenvoudiger en ook veel goedkoper dan een hotel, is onze ervaring. De kamer die we krijgen voldoet aan beide verwachtingen. Water is buiten en moet je scheppen uit een ton en gieten in zo'n plastic houdertje waar het water uitkomt als je iets omhoog duwt. Dit is Rusland in 2010, waar de huizen van de gewone mensen geen stromend water hebben. Het hotel van onze nieuwe Zweedse vrienden heeft warme douches en een sauna.

We fietsen wat rond, ontdekken een mooie koffietent en de stolowaja (goedkoop eethuis). De wegen zijn onverhard en vol stenen en kuilen. Addie schrijft zich in voor de Engelstalige rondleiding door het klooster. Er zijn maar vier deelnemers: de Zweden, Addie en een Amerikaanse die hier is in het kader van een beschermingsprogramma van beluga's, een walvissensoort die hier in de Witte Zee rondzwemt. Alle andere excursies zijn in het Russisch. We krijgen 4 uur lang uitleg over de geschiedenis, van de eerste monniken eeuwen geleden, tot aan het bezoek van Putin een paar jaar terug. De verhouding tussen klooster en staat is altijd problematisch geweest. Onder Stalin was dit niet alleen een gevangenis, maar ook een museum tegen de religie. Slim, want op die manier konden veel kloosterschatten bewaard blijven, en konden de mensen ze blijven bekijken. De monniken leefden onder barre omstandigheden. Dat heeft hen gestimuleerd om allerlei uitvindingen te doen, zoals een centrale verwarming in de grote eetzaal door rook van een groot houtvuur in buizen er doorheen te leiden. En ze hebben een stelsel van kanalen gegraven dat ervoor zorgde dat er altijd vers en zuiver water beschikbaar was, ook tijdens de diverse belegeringen die de eilanden hebben doorstaan. De monniken eten alleen vis, geen andere dieren. Voor het verbouwen van graan zijn de zomers te kort en te koud. Ze moesten dus altijd contact houden met het vasteland voor ruilhandel. Ook nu nog leven de mensen op de eilanden vrij geïsoleerd. In de korte zomer zijn er veel pelgrims, maar van oktober tot mei is er alleen een verbinding door de lucht, met kleine vliegtuigjes naar Archangelsk.

We blijven twee dagen op het eiland. Op de boot terug naar het vasteland zijn ook twee bejaarde monniken, die luid bidden en zingen. Andere passagiers luisteren en zingen soms mee.