Wonen in een Russische flat

Het laatste stuk tot Murmansk doen we weer per trein. Hans heeft hier op een vorige reis kennis gemaakt met Lena, een lerares Engels. We hoopten haar nu te ontmoeten, maar het hele gezin is op vakantie naar Kazan. Wij mogen hun appartement gebruiken, 9-hoog in Murmansk zuid. Het is een comfortabele woning, die er van buiten zo uitziet als veel van die slecht onderhouden flats waar heel Rusland in lijkt te wonen.
Igor haalt ons van de trein. Hij is 16 jaar en de beste vriend van Lena's dochter. Hij spreekt redelijk Engels en gaat de volgende dag met Hans mee om te tolken bij de fysiotherapeut. Helaas heeft Hans weer behoorlijk last van zijn rug gekregen. Het fietsen ging goed: de teller staat nu op 3200 km. Met pijnstillers en na een paar keer stevige massage gaan we ervan uit dat we volgende week het stuk van Murmansk naar Kirkenes (Noorwegen) per fiets kunnen afleggen.

Leuk in Rusland?
Ik kan niet zeggen of Rusland mij nu bevalt of niet. Heel af en toe komen we andere toeristen tegen. De laatste keer op de Solovetski-eilanden. Hen viel het minder op dat in Rusland de straten en gebouwen zo vervallen zijn en dat er zoveel vuil ligt. En dat er zoveel dronken mannen op straat rondhangen. Dragen zij een roze bril of leg ik op teveel slakken zout? Wij zien natuurlijk meer, zij worden vervoerd met busjes en trein en slapen in hotels. Vanachter het raam van de trein vind ik het landschap en de mooie houten huizen prachtig. De houtrot zie je niet van die afstand. We praten met elkaar en met wie we tegenkomen, over 50 jaar stalinistische dictatuur en hoe het daarvoor dan was. Rusland zit natuurlijk in een overgangsfase, maar er is al een hele generatie geboren na glasnost en perestrojka. Hans ziet dat er veel is veranderd sinds hij hier 10 jaar geleden voor het eerst was. Dat Rusland nog steeds geen democratie is, en dat de pers niet vrij is, merken wij als toeristen niet. Wel dat ook hier nieuwbouwwijkjes worden gebouwd met een hek er omheen voor de nieuwe rijken, en dat in de nieuwe winkelcentra letterlijk alles te koop is, voor wie het kan betalen.

De trein: elektrietsjke
Het reizen met de trein is een belevenis. Voor de kortere afstanden heb je de elektrietsjke, soms met houten banken. Je rijdt je fiets daar zo in. In de omgeving van Petersburg rijdt hij frequent, vaak elk uur. Verder weg, zoals in de provincie Murmansk, een of twee keer per dag. Spotgoedkoop. Een paar dagen geleden wilden we een stukje mee, maar de avondtrein was uitgevallen. We hadden geen zin om 10 km. terug te fietsen en een plekje bij het meer te zoeken. Dus zetten we de tent in de stationshal op, en we hebben heerlijk geslapen. Wel kwam er even een agent kijken wat we daar deden. Hij schreef van alles uit onze paspoorten over in een opschrijfboekje, en moest enorm lachen om het antwoord op zijn vraag wat onze beroepen waren. We konden de Russische woorden voor raadsgriffier en statistisch medewerker van het Ministerie van SZW niet zo gauw vinden, dus ik gaf als beroep op: bureaucraat. Tijdens zijn hele opschrijfsessie bleef hij erover grinniken. Omdat Hans zo zijn best doet om Russisch te spreken, haalde hij een beduimeld boekje uit zijn rugzak: 'Engels voor de spoorwegpolitie'. Voor ons, om mee te oefenen. Hans kan nu ook zinnen zeggen als: 'Bent u in uw slaap beroofd?' en 'De afdeling gevonden voorwerpen is aan de linkerzijde van het station'.
Als dank wilden we hem ook een cadeautje geven, we hebben voor dit soort gevallen een stapel boekjes mee over Nederland met toeristische plaatjes, tekst o.a. in het Russisch. Maar nee, hij mocht geen geschenken aannemen! En thuis horen we alleen maar verhalen over de corrupte politie hier!

Pojest
De andere soort trein heet pojest. Die trein rijdt enorme afstanden, bijvoorbeeld van Moskou tot Murmansk. Je kunt kiezen tussen platskart en coupé. Er is in die trein voor iedereen een ligplaats. Bij platskart lig je met z'n allen in een lange wagon, steeds 2 bedden dwars en 1 in de lengte, en dan twee boven elkaar. Coupé is luxer: je hebt dan met z'n tweeën of vieren een eigen hokje. Platskart is veel gezelliger. Wel moeten we steeds de conductrice overhalen om onze fietsen een plekje te geven. In elke wagon staat een boiler met heet water. Je kunt dus zelf je thee, koffie of soep maken.
En je hebt leuke gesprekken, want er is altijd wel iemand die een beetje Engels spreekt. Zoals de astronome die met een groepje op weg was naar een afgelegen plek in Karelië, om daar te gaan kajakken. Zij was een paar keer in Nederland geweest, in Dwingeloo ('vlak bij Amsterdam', afstanden hebben hier een andere betekenis), want daar staat een grote telescoop.

Het Russisch
Ik ken nu de meeste letters van het Russische alfabet. Dat is handig, want nu herken ik veel woorden van de opschriften buiten op straat. Vaak zijn het van die voor de hand liggende woorden, zoals apotheek, centrum, station. En vandaag ontcijferde ik in het nieuwe winkelcentrum: 'restaurant Kilimanjaro'. Het hielp wel dat er een nagemaakte krokodil op de patio lag. Jonge Russen spreken vaak een paar woorden of juist heel goed Engels. Ouderen, hoe hoog opgeleid ook, vaak helemaal niet.

De mensen
De jongeren zijn netzo gekleed als bij ons. Dezelfde laag zittende broeken, t-shirts, mobieltjes. Meisjes zijn wel vaak zorgvuldiger gekleed, laten meer van hun borsten zien en de hakken zijn torenhoog.
In de omgeving van Petersburg zagen we veel donkere mannen: afkomstig uit de zuidelijke voormalige Sovjetrepublieken. Vrijwel al het werk in de bouw en het onderhoud aan spoor en weg wordt door hen gedaan. Ze zijn heel goed te herkennen, ze zien er beslist anders uit dan de Russen.
In de Baltische landen keken de mensen ons niet aan, groetten niet terug en keken altijd ernstig. We waren blij dat we wat Servas-mensen spraken, anders was er vrijwel geen contact. De Russen zijn ook geen lachebekjes. Maar ze spreken ons wel aan, zijn meestal behulpzaam en vriendelijk. Als Hans bijvoorbeeld de weg vraagt, en de aangesproken persoon komt er niet uit, dan roept die er steevast iemand anders bij. Zodat we soms achter een auto aansjezen die ons voorgaat, of iemand loopt met ons mee.
Een buurman in de flat gaat verhuizen. Hij gaat terug naar midden-Rusland. Wel is het daar nu te warm. Hij vertelt dat sommigen denken dat de Amerikanen iets in de ruimte hebben geschoten dat het klimaat verandert. Hoe kan het anders dat de zomers steeds warmer worden?

Het eten
Wij zijn niet van het thuiskoken. De benzinebrander gebruiken we voor koffie of thee. We eten veel fruit, dat is hier volop te krijgen. Het brood is donker of nog donkerder. Vanaf Litouwen eten we salades, die koop je kant en klaar. Met vlees, vis of vegetarisch, aangemaakt met mayonaise en zure room. We eten in goedkope restaurants, soms een stolowaja. Dat zijn goedkope eethuizen. Hans vindt het niet goed als ik ze gaarkeukens noem. Maar dat zijn het wel. Bij de salade en vlees of vis kun je meestal kiezen tussen aardappelpuree, rijst en boekweit. Boekweit smaakt een beetje macrobiotisch voor ons, maar het is hier heel gewoon. En lekker. Ze eten ook veel aardappels, ook koud, gekookt en met wat mayo. Het is echt zo dat de aardappels, de aardbeien, kersen, tomaten, komkommers, radijzen hier veel meer smaak hebben dan thuis.
In de dorpswinkels is het aanbod beperkt. Een klein beetje groente of fruit, soms half bedorven. Brood en zuivel natuurlijk en verder droge waar, diepvries en blikken. Altijd wordt de helft van de winkel in beslag genomen door rijen flessen alcoholhoudende dranken. Ook in benzinestations. Wij drinken soms bier (Hans malt, dat is er ook), maar vaak ook kwas. Dat is een frisdrank op basis van graan. Lekker.
De supermarkten in de steden, zoals hier in Murmansk, lijken meer op die in Amerika dan op die bij ons. Enorm veel keuze, en vers. Ook heel grote vissen en enorme lappen vlees. Beter dan in Amerika, want alles is ook in kleine hoeveelheden af te wegen, en niet zoveel geproceste suikertroep.

Het licht
Elke dag hier geniet ik van het licht. Ik slaap met een maskertje, anders lukt het niet. Soms lig ik om 1 uur zonder lamp in bed te lezen. Hoe noordelijker we komen, hoe meer ik opgetogen raak van al het licht. Het is echt heerlijk!
Tegelijk stel ik me voor hoe het hier moet zijn in de winter. Zes maanden sneeuw en ijs en duisternis. In onze flat zien we snowboards, alpine- en langlaufski's, zij weten hier ook van de winter te genieten. Achter de flats aan de overkant is een kleine skilift. Ik zelf ben bang dat ik in de duisternis aan de drank zal raken....