Kalmukkie

'Ik woon in Kalmukkië dus ik ben boeddhist', zegt Dmitri als we hem ernaar vragen. Hij is geboren in Kazakhstan en getrouwd met een Kalmukse vrouw. Hij spreekt ons aan de eerste dag, als we een onderkomen zoeken en de hotels te duur vinden. Hij koopt meteen een krant, zoekt de advertenties 'woonruimte te huur' en regelt iets voor ons: een appartement voor drie nachten, volkomen aftands maar midden in de stad en goedkoop.

Hij is heel aardig, maar dat zijn ze hier allemaal. Dat heeft misschien met het boeddhisme te maken. Alleen spreekt bijna iedereen alleen Russisch. Dmitri spreekt goed Engels, hij heeft zes jaar in Londen gewoond. Kalmuks is ook een taal, maar die is bijna uitgestorven, wordt nog alleen door oude mensen gesproken.
De Kalmukken zijn in de tijd van Stalin massaal gedeporteerd naar Siberië. Op 28 december 1943 werden de mensen in goederenwagons geladen. Pas eind vijftiger jen mochten ze terug, van Chroesjtsjov, wiens foto een ereplaats heeft in de oude wagon die is ingericht als herdenkingsmuseum. Er was toen nog ongeveer de helft over van het aantal mensen dat is gedeporteerd.

Tweemaal zo groot als Nederland is Kalmukkië en het heeft rond de 300.000 inwoners, bijna tweederde van hen is etnisch Kalmuks (verwant aan Mongools). Ze leefden van hun kuddes, vooral schapen. Zo is Dmitri hier terechtgekomen. Hij handelde in schapenhuiden. Nu heeft hij met zijn vrouw en haar familie een kleine drukkerij. Ze drukken voornamelijk reclamefolders. Maar ook de achtergrond van een paar schilderijen die wij in het Nationaal Museum wel aardig vonden, zijn bij hem geprint. De mensfiguren zijn echt geschilderd, maar het landschap komt dus van de printer. Het was ons niet opgevallen.

Hoofdstad Elista ligt in het westen van de 'autonome republiek' Kalmukkië. De eigenaar van het eerste café dat we aandoen, doet aan reiki-massage, en de eigenaar zit in lotushouding zijn kommetje soep te eten. Zo komen we meteen in de stemming. Dat blijft zo, want Elista is een rustige stad. Op het centrale plein staat een pagode waarin mensen zich laten fotograferen. Ook kun je daar zo'n tredmolenachtige gebedsmolen ronddraaien. Rustgevend eentonige brommuziek komt uit een luidspreker. Achter de pagode staat een groot schaakspel, met bankjes er omheen. Hans gaat meteen schaken en wordt ingemaakt door een jongen op skates. We gaan ook naar de grote tempel, waar we ontdekken dat de Dalai Lama ook hier het grote voorbeeld is.

Chess City is een teleurstelling. We hadden heel wat verwacht van deze buitenwijk waar in 1996 het wereldkampioenschap schaken werd gehouden. Zoals openbare schaakborden, gebouwen in de vorm van schaakstukken, een schaakmuseum.... Maar niets van dat alles. Het is een luxe woonwijk waar maar een paar gebouwen iets met schaken te maken hebben, zoals het kantoor van de schaakbond FIDE. De toenmalige president Iljoemzjinov was daar voorzitter van. Volgens Wikipedia had hij de grondwet vervangen door de 'wet van het gezond verstand'. Het zijne, dat wel. Grofweg hield dat in: de mannen werken, de vrouwen zorgen voor de kinderen, de kinderen spelen schaak en hij zorgt voor de rest. Deze president is inmiddels opgevolgd en in september zijn er weer verkiezingen. We zien wat verkiezingsborden.

Als we vertrekken uit Elista, zien we het land pas goed. Kaal, droog, warm, lage heuvels en er waait een stevige wind. De eerste dag nog uit het westen, dat schiet op. Daarna bijna pal tegen. Dat is ploeteren. Vooral als er 70 km. lang geen dorp en geen winkel is; en geen schaduw. Dan moet je wel genoeg water meenemen. Vanaf de grens naar de provincie Astrakan wordt het landschap langzaam weer wat groener.